Nederland > Koloniën van Weldadigheid

De wekker loopt vroeg af. Vandaag ga ik met Marco de ‘Koloniën van de Weldadigheid’ bezoeken. We zijn van plan om vanuit Frederiksoord een fietstocht te gaan volgen langs de verschillende koloniën. Marco rijdt met zijn elektrische fiets naar het beginpunt van de route. Ik rijd met de auto naar Frederiksoord. In 1818, net na het verdrijven van de Fransen troepen uit Nederland, was er veel armoede in het land. Toen militair Johannes van den Bosch terugkeerde uit Nederlands Indië, schrok hij van het land dat hij aan trof. Hij besloot hier iets aan te doen. Hij mobiliseerde weldoeners en overtuigde hen geld bijeen te leggen. Van dit geld werd grond in Drenthe aangekocht. Op deze landerijen werden huizen gebouwd. Arme families werden geselecteerd om te gaan werken op het land. Zij gingen hier wel een schuld aan bij de weldoeners. Door het werk konden zij geld verdienen om hun schuld terug te betalen. De koloniën waren een voorloper op het sociale stelsel in Nederland. De kinderen van de koloniën kregen onderwijs en er waren artsen voor zieke mensen. In totaal woonden er in de hoogtij dagen duizenden mensen in de koloniën. Kinderen werden geboren en mensen waren trots op hun gemeenschap. In de jaren dertig kwam de maatschappij voor weldadigheid in financieel slechter weer. De Nederlandse staat nam enkele koloniën over. Het regime werd milder en de koloniën werden normale leefgemeenschappen. Onze fietstocht begint bij het museum in Frederiksoord. Langs de weg zien we een rij identieke boerderijtjes. Dit zijn voormalige kolonie huisjes. We fietsen langs het schooltje, de kerk en een tehuis voor oudere bewoners. Ongemerkt rijden we Wilhelminaoord binnen. Een tweede kolonie in de buurt van Frederiksoord. In totaal waren er zeven koloniën in deze regio. Bij een camping houden we even stil voor koffie.

Nederland - Twee gespiegelde kolonie woningen in Frederiksoord

We hebben een uurtje gefietst en zijn op een derde van de route. Wanneer we verder fietsen, komen we tussen de weilanden in Willemsoord. In tegenstelling tot de twee eerdere koloniën heeft Willemsoord zich meer tot een gewoon dorp ontwikkeld. De kolonie huisjes staan tussen de gewone bebouwing. Via Steenwijk rijden we weer terug naar Frederiksoord. Hier sluiten we de 36 kilometer lange tocht af. We zijn precies op tijd voor het museum. We hebben een tijdslot gereserveerd voor tien over half één. Dit tijdslot blijkt heel stipt. Precies op tijd gaat de deur open voor een groepje bezoekers. Via een video wordt uitgelegd hoe Nederland er aan toe was toen van den Bosch besloot om de koloniën te stichten. De video en de ruimte er om heen is mooi opgezet. Na de video gaat de deur naar de tweede ruimte automatisch open. Hier wordt het verhaal getoond van vijf families van het eerste uur. Zij zijn geselecteerd voor Frederiksoord. De mannen moesten fysiek sterk zijn voor het bewerken van het land en de vrouwen moesten kunnen weven en spinnen. In de video komen ook dilemma’s aan bod. Wat te doen met een familie waar de kostwinner overleed of een familie waar een vrouw langdurig ziek werd. De maatschappij voor de weldadigheid stond voor de mensen en steunden hen ook in moeilijke tijden. Alleen als gezinnen niet goed hun werk deden of diefstal pleegden, werden ze uit de kolonie gezet. Tenslotte eindigt het museum bezoek in een tentoonstellingsruimte. Hier wordt met veel interactieve beeldschermen de geschiedenis van de koloniën uiteengezet. In de middag rijd ik door naar een speciale kolonie, de kolonie Veenhuizen. Veenhuizen gold als een kolonie waar landlopers en paupers naar toe werden gebracht en te werk werden gesteld.

Nederland - Het rustoord in Wilhelminaoord

Het verblijf hier was meer gedwongen. Dit groeide uit tot de strafgevangenis Veenhuizen. Mensen die aan lager wal raakten, konden naar Veenhuizen getransporteerd worden. Halverwege de vorige eeuw kwam de strafgevangenis in handen van de staat. Tot 2008 werd Veenhuizen gebruikt voor het opsluiten van gevangenen. Wanneer ik binnen kom, vang ik op dat de mensen voor mij pas om half vijf met de excursie naar de ‘rode pannen’ mee kunnen. Dit is pas over twee uur. Gelukkig blijkt er om drie uur nog precies één plekje beschikbaar te zijn. Door de corona maatregelen zijn de groepsomvangen beperkt en daardoor ook het aantal beschikbare plekken. Dit betekent wel dat ik al over een half uur aan de andere zijde van het museum moet zijn. Door de eenrichting richtlijnen is het mij niet duidelijk of ik daarna weer terug kan? Ik bekijk de oude strafwerktuigen. Men deinsde er niet voor terug om te folteren om een bekentenis te forceren. In de volgende zalen wordt ook aandacht besteed aan recentere rechtszaken. Met stemknoppen kan schuldig of niet schuldig gekozen worden.

Nederland - De gevangenis 'Rode Pannen' in Veenhuizen

Ik sla sommige zalen over om op tijd te zijn voor de rondleiding. Om drie uur verzamel ik bij de uitgang. Hier neemt één van de vrijwilligers de groep van twaalf personen mee naar het naastgelegen gevangenisgebouw. Hier werden tot tien jaar geleden nog gedetineerden gehuisvest. Ik passeer het vijf meter hoge hek. In de gevangenis konden veertig personen opgesloten worden. Ik bekijk de cellen, de isoleercellen en een kleine plaats waar gevangen gelucht werden. Weer buiten blijk ik via de ingang opnieuw de tentoonstelling in te mogen. Ik neem iets meer tijd om alle objecten te bekijken. Ik sluit af met de cel blokken uit de tijd van de koloniën. Rond de strafgevangenis stonden veel gebouwen van de maatschappij van weldadigheid. Deze gebouwen zijn verkocht en worden tegenwoordig bewoond. Ik wandel langs de huizen en lees de opschriften `Orde en Tucht` en `Kennis is Macht`. Aan het einde van de middag rijd ik weer terug naar Dwingeloo. Ik ben iets voor zes uur terug. Precies op tijd om aan te sluiten bij vrienden om bij hun tent te eten. Hier blijf ik de rest van de avond zitten.